Zelf differentiatie bij het begeleiden van complexe dialogen

Hoe help je een groep op een zo prettig mogelijke manier in hun zoektocht?

In een recente training in waarderend faciliteren nodigde ik de deelnemers uit om te bespreken waarin zij een verschillende behoefte hadden met betrekking tot de training. Ik deed dit direct aan de start van de dag, zelfs nog voordat we een voorstel rondje of check-in hadden gedaan. Zoals ik verwacht had ontstond er een wat moeizaam en zoekend gesprek. De ene deelnemer bracht voorzichtig zijn behoefte in en was vooral op zoek naar overeenstemming, terwijl de andere deelnemer zijn belangen scherp op tafel legde. Oh, en als onderdeel van de oefening had ik één van de deelnemers onvoorbereid gevraagd om de dialoog te begeleiden en was ik zelf observant.

Meerstemmigheid maakt het complex

Wat ik hiermee deed was een setting creëren waarbinnen een complexe dialoog kon ontstaan. Net zoals ze in het echt kunnen ontstaan als er spannende onderwerpen op de agenda staan. Deelnemers brengen voorzichtig of overtuigd hun belangen en standpunten in op hun eigen manier, in hun eigen taal en jargon. Die meerstemmigheid en het spanningsveld tussen de belangen kunnen het gesprek dan snel complex en onoverzichtelijk maken. Elke deelnemer zet met zijn inbreng als het ware een klein boompje op en zo raakt de groep het bos kwijt tussen al die bomen van belangen, standpunten, visies, behoeftes, enz. Mensen kunnen dit als verwarrend, onprettig, onzeker en ongemakkelijk ervaren.

Een attitude van vertrouwen en rust zijn de basis

Om een groep te helpen om zo efficiënt en prettig mogelijk met deze onvermijdelijke fase om te gaan is het in de eerste plaats belangrijk om onze eigen rust en vertrouwen te bewaren. Als facilitator kunnen we uitstralen dat wij ons niet gek laten maken en ons niet laten verleiden om de zaken onterecht makkelijker te maken door stemmen en standpunten te onderdrukken. Wij zijn een soort gids in het proces en de groep mag erop vertrouwen dat we hen door de mist zullen loodsen. Het uitgangspunt bij het waarderend faciliteren is immers een a priori vertrouwen dat we/ze er samen uit kunnen komen. Maar ondanks dat dit vertrouwen dus feitelijk niet meer is dan een vermoeden op basis van ervaringen in het verleden, is het toch een bron van optimisme en goede hoop.

Zelf differentiatie

De eerste manier waarop je een groep kan helpen om zo prettig mogelijk door deze fase te komen is dus door deze fase zelf te onderkennen als onvermijdelijk wanneer alle stemmen er mogen zijn. Je moet jezelf dus zo min mogelijk laten leiden door je eigen ongemak en onzekerheid, die in mijn eigen ervaring er zeker óók bij horen. Een theoretische term hiervoor is ‘zelf-differentiatie’: dit is het vermogen om zowel in verbinding te blijven met de gedachten en gevoelens in de groep en in jezelf en tegelijk hier niet direct naar te handelen. Hoe dat er in de praktijk uit kan zien? Soms kan je een groep helpen door letterlijk uit te spreken dat jij er vertrouwen in hebt dat ze binnen een half uur al een heel eind verder zullen zijn in hun zoektocht en dat er dan vast meer duidelijkheid zal zijn. Met die opmerking wordt de onduidelijkheid niet direct opgelost, maar het licht aan het eind van de tunnel geeft wat extra moed om voort te gaan.

Werkvormen en vaardigheden

Hiernaast zijn er werkvormen en vaardigheden die groepen helpen in hun zoektocht.

• Werkvormen helpen om een vraagstuk gestructureerd af te pellen waardoor de complexiteit beter gemanaged wordt. Voorbeelden van werkvormen zijn de open dialoog, talking stick, word café, wall of wonder, soar analyse, of elke andere brainstorm of dialoog techniek  De werkvormen helpen bijvoorbeeld om toekomst en verleden te scheiden, de divergentiefase te scheiden van de convergentiefase of simpelweg om niet iedereen door elkaar heen te laten praten.
• De vaardigheden zijn de reacties, suggesties en vragen die je als facilitator inbrengt in het moment zelf. Met je reacties help je de groep om niet teveel af te dwalen, iedereen aan bod te laten komen, de harde stemmen wat te dempen en de zachte wat versterken.

Tijdens de oefendialoog aan het begin van de training deed de facilitator op een gegeven moment het voorstel om een rondje te doen waarin iedereen nog één keer kort zou zeggen waar hij behoefte aan had. Dat voorstel bracht verlichting in de groep omdat het een heldere koers schetste voor het vervolg van het gesprek en iedereen het overzicht weer terugkreeg. Het idee om een rondje te doen was hier een eenvoudige maar doeltreffende werkvorm en de timing waarop ze het deed is een vaardigheid.

Meer leren over Waarderend faciliteren?

De oefening die hier is beschreven komt uit Level 3 van de opleiding Waarderend faciliteren. Lees meer over de hele opleiding op deze pagina.